MACHADO DE ASSIS, JOAQUIM MARIA (1839 - 1908)
MACHADO DE ASSIS, JOAQUIM MARIA (1839 - 1908)
De psychiater en andere verhalen. 1984 [sold-verkocht]
MACHADO DE ASSIS, JOAQUIM MARIA (1839 - 1908)
De psychiater en andere verhalen.
De Arbeiderspers, Amsterdam. 1984. Eerste druk. Gebonden (harde band). Groene linnen band gelijk-af, geplastificeerd. 229 pp. 13½ x 20½ x 3 cm. 358 gr. Oorspronkelijke titels de van de bundels waaruit deze keuze is gemaakt 'Papéis avulsos, Histórias sem data,Várias histórias'. Vertaald en van nawoord voorzien door August Willemsen. Grote ABC nr. 490. Omslag Michael Harvey. ISBN-10 90 295 0106 5. Het modernst is Machado de Assis in zijn behandeling van het thema tijd. Loopt hij hierin vooruit op Proust, anderzijds vertoont hij, door zijn behandeling van het genre, overeenkomst met de latere Tsjechov. Erik van Gorsel in 'De Jonge Psychiater': Het hogere doel van de psychiater is de wetenschap, 'het maken van een diepgaande studie van de waanzin, van zijn verschillende gradaties, de afzonderlijke gevallen ervan te classificeren, en ten slotte de oorzaak van het verschijnsel en de universele remedie te ontdekken.' Deze zin zou niet misstaan in een richtlijn psychiatrische diagnostiek, een beleidsplan van het zoveelste aanjaagteam verwarde personen of in de notulen van een strategisch overleg in een academisch psychiatrisch centrum. Bovenstaande zin komt uit het in 1882 geschreven verhaal De psychiater van de Braziliaanse schrijver Machado de Assis (1839-1908). Machado de Assis was het dorre realisme en de romantiek van zijn tijd ver vooruit en schreef in een persoonlijke en moderne stijl over grote thema's als waanzin en werkelijkheid. In zijn roman Posthume herinneringen van Brás Cubas kijkt een rijke vrijgezel vanuit zijn graf terug op zijn leven, waarin hij onderkent wat hij al wist, dat egoi¨sme de essentie is van de menselijke natuur. Zijn verhalen zijn literair gezien zeker zo goed als zijn bekendste romans en zijn werk had grote invloed op moderne twintigste-eeuwse schrijvers als Proust, Borges en de latere García Márquez. Het verhaal De spiegel gaat over een man die zijn identiteit ontleent aan zijn kleding en alleen nog als zodanig wordt gezien. Meester-vertaler August Willemsen vertaalde een groot deel van zijn werk dat in de jaren tachtig van de twintigste eeuw in het Nederlands verscheen bij de Arbeiderspers. Het is nu alleen nog tweedehands te verkrijgen. Het verhaal De psychiater handelt over een dokter die de wetenschap tot hoogste goed verheft in zijn studie om de waanzin te doorgronden. 'Maar de wetenschap heeft de onuitsprekelijke gave alle smarten te genezen' (...) 'De gezondheid van de geest', riep hij uit, 'is het verhevenste streven van de medicus.' (p.10) In dertien korte hoofdstukken is te lezen hoe hij bijna de hele bevolking van zijn stadje opsluit in het gekkenhuis, 'Het groene huis', om zichzelf er uiteindelijk als enige patiënt in te laten opnemen. De psychiater begint ambitieus. Na het overwinnen van maatschappelijke weerstand in het dorp overtuigt hij de Gemeenteraad en de bevolking dat het beter is een huis te stichten waar de voorheen verwaarloosde geesteszieken beter verzorgd kunnen worden: 'en hun familieleden hadden nu gelegenheid de vaderlijke zorg en christelijke naastenliefde te zien waarmee ze werden behandeld.' (p.12) De psychiater krijgt steeds meer patiënten, het gesticht loopt vol en ijverig streeft hij zijn doel na. 'Laten we definitief de grenzen tussen verstand en waanzin vastleggen.' (p.22) Hoe zouden de verschillende commissies in de werkgroepen DSM5 te werk zijn gegaan? We weten allemaal dat het systeem waarmee we classificeren aan elkaar hangt van politieke, economische, wetenschappelijke en individuele belangen. Gelukkig hebben we als psychiaters de kennis en kunde om zorgvuldige diagnostiek te doen, die classificatie overstijgt, zoals in de richtlijn psychiatrische diagnostiek te vinden is. Machado de Assis was zijn tijd vooruit: 'Eenmaal van administratieve beslommeringen ontlast, ging de psychiater over tot een omvangrijke classificatie van zijn ziekten. (...) daarna onderscheidde hij subcategorieën, monomanieën, deliria, diverse hallucinaties. (...) Het stelde zich op de hoogte van het leven van de zieken, hun beroep, gewoonten, omstandigheden waarin de geestesziekte zich voor het eerst gemanifesteerd had, gebeurtenissen in kinder- en jeugdjaren, andere ziekten, antecedenten in de familie- een rapport, kortom, zoals de meest nauwnemende corregidor (Spaanse politieambtenaar - red.) nog niet zou opstellen.' (p.16) Dit begin, zoals De Assis het in zijn verhaal in de mond van de hoofdpersoon legt, voorspelt niet veel goeds. 'maar het is niet onmogelijk dat er ook nog een menselijke, en zelfs puur wetenschappelijke oorzaak is, en daar is het mij om te doen...' (p.14) Hoor ik hier een echo van 'Wij zijn ons brein'? Na het lezen van Machado de Assis' verhaal over het Groene huis en de psychiater die tot het absurde toe probeert een wetenschappelijke basis te vinden voor wat een psychiatrische stoornis is, bekruipt je een unheimisch gevoel. Als wij de mensen aan wie wij onze wetenschap opdringen en onze diagnoses toeschrijven niet serieus nemen en zelf niet weten wat normaliteit inhoudt, zullen zij ons als psychiaters als werkelijke gekken verklaren. Zou de Franse filosoof en medicus Canguilhem het literaire werk van Machado de Assis hebben gelezen? Hij werkte soortgelijke ideeën uit in zijn filosofische werk Le normal et le pathologique (1943). 'Met de wetenschap heb ik niets te maken; maar als zo veel mensen, die wij voor normaal houden, opgesloten zitten als geesteszieken, wie bewijst dan dat de psychopaat niet de psychiater is?' (p.36) beweert een van de raadsleden in het verhaal. Lees: 'als zoveel kinderen die wij wat druk vinden op school als diagnose ADHD, ritalin en een PGB-rugzakje krijgen...' of Lees: 'als zoveel mensen die overlast veroorzaken op straat een inbewaringstelling krijgen op grond van een psychiatrische stoornis om ze van de straat te houden...' Uiteindelijk gooit de psychiater het in zijn wetenschappelijke experiment over een totaal andere boeg. Alle patiënten worden in vrijheid gesteld, omdat: 'de afwezigheid van evenwicht in de geestelijke vermogens als normaal moest worden beschouwd, en al die gevallen waarin dat evenwicht ongestoord was als mogelijk pathologisch.' (p.54) Machado de Assis' verhaal is een scherpe en humoristische allegorie, waarin de gebeurtenissen in een klein dorp als metafoor voor de hele maatschappij staan. Het tot het absurde doorgevoerde streven van de psychiater de grens tussen verstand en waanzin in wetenschappelijk onderzoek te vatten, de reactie van de politiek en de bevolking die in opstand komt en de 'normale' burgers die als 'abnormaal' geclassificeerd worden en vervolgens weer als 'normaal', de onderlinge machtstrijd en het gekonkel. 'De psychiater verklaarde dat alleen de pathologische gevallen werden toegelaten, maar slechts weinigen geloofden hem.' (p.29) De psychiater van Machado de Assis is een actuele politieke en sociale satire op de tunnelvisie van de wetenschap en de daaruit voortkomende maatschappelijke discussies die zich herhalen. 'vandaar dat de mensen tot de overtuiging kwamen dat er geen regel was voor volledige geestelijke gezondheid.' (p.51) Ik raad alle psychiaters, politici, beleidsmakers en GGZ-bestuurders aan eerst het verhaal van Machado de Assis te lezen, voor ze aan het werk gaan. Het willen vaststellen van de grens tussen verstand en waanzin is gekkenwerk. Ex-bibliotheekexemplaar. Ietwat scheef gelezen. Net exemplaar. In prima staat.
Booknumber: 16001
VERKOCHT! SOLD!